EĞİTİM TARİHİ ARAŞTIRMA-KONU ALANLARINA DAİR TEMATİK BİR SINIFLANDIRMA
Türk Eğitim Tarihi araştırma alanında hazırlanmış doktora tezlerinden hareketle gerçekleştirilen bir araştırmada tezlerdeki konu alanları ele alınmıştır. Araştırmada tema bazında bir sınıflandırma çalışması yapılmış olup elde edilen bulgular eğitim tarihi literatüründe yer alan araştırma konularını pratik bir fayda sağlayacak şekilde düzenlemiştir. Bu sınıflandırma, eğitim tarihi konu alanlarını içermekte olup, gelecekteki araştırmalar için bir kaynak olarak kullanılabilir. Söz konusu sınıflandırma aracılığıyla, eğitim tarihi literatürünün teorik ve kavramsal çerçevesi daha iyi kavranabilir ve araştırmacılar bu çerçeveyi kendi çalışmalarına daha etkin bir biçimde entegre edebilirler. Böylece, yeni gerçekleştirilecek çalışmaların, eğitim tarihi disiplini içerisinde hangi tematik alana dahil olduğu tespit edilebilir.
Bu geniş ve çeşitli başlıklardan oluşan eğitim tarihi araştırma-konu alanı listesi, eğitim tarihi araştırmalarının kapsamlı doğasını ve bu alandaki potansiyel araştırma konularının zenginliğini göstermektedir. Her bir başlık, eğitim tarihinin farklı yönlerini ve bu yönlerin toplumsal, kültürel ve bilimsel etkilerini incelemek için bir fırsat sunar. Kavramsallaştırılan bu konu alanı listesindeki her bir araştırma konu alanını dair bilgi, tanım, açıklama ve örnekler aşağıda başlıklar halinde sunulmuştur:
Eğitim Politikaları Tarihi: Geçmişteki eğitimle ilgili politikalar, politika oluşturucu ve uygulayıcılar, politika araçları vb. konular üzerinden geçmişteki eğitimin politik boyutunu incelemeyi esas alan çalışmalar.
Eğitim Kurumları Tarihi: Geçmişte eğitimle ilgili kurulmuş ve faaliyet göstermiş olan kurumları genel işleyiş ve kurallar, idari kadro, eğitim kadrosu, öğrenciler, dersler, program vs. özellikleri açısından müstakil olarak inceleyen çalışmalar.
Medrese Tarihi: Tarihsel süreçte faaliyet göstermiş olan Türk ve İslam medeniyetlerinde medreselerin temsil ettiği zihniyet, mimari özellikleri, fizikî şartları, eğitim öğretim durumları, dersler, ders programları, müderrisler gibi konular üzerine odaklanan çalışmalar.
Eğitim Tarihiyle İlgili Süreli ve Süresiz Yayın İncelemesi: Araştırmanın veri toplama aracı olarak süreli ve süresiz yayınların doküman olarak incelenmesini esas alan; geçmişte yayınlanmış gazete, dergi, kitap vb. türden süreli ve süresiz yayınlarda yer alan bilgileri tasnif ederek bunların eğitimle ilgili boyutlarını inceleyen çalışmalar.
Biyografik Monografi: Biyografik bilgileri bilimsel bir üslup ve yöntem dâhilinde alt başlıklar halinde ele alarak, kişinin yaşadığı dönemdeki konumunu, getirdiği yenilikleri, gösterdiği başarıları, eserlerini, eserlerinin değişik özelliklerini eleştirel bir tutumla, belgelere, araştırma ve incelemelere dayalı olarak ele alan çalışmalar.
Öğretmen Yetiştirme Tarihi: Öğretmen yetiştirme politikalarını, öğretmen yetiştiren kurumları, bu kurumların program, ders ve ders kitaplarını vs. inceleyen çalışmalar.
Yerel Eğitim Tarihi: Belli bir coğrafik bölgenin eğitim kurumlarını, bu kurumlardaki eğitim durumlarını inceleyerek eğitimin söz konusu bölgeye nasıl bir katkı yaptığı, toplum ve eğitim ilişkisinin nasıl şekillendiği, eğitim kurumlarındaki idareci/öğretmen/öğrenci potansiyeli ve sorunlarının neler olduğu vs. sorulara özel olarak cevap arayan çalışmalar.
Din Eğitimi Tarihi: Geçmişte dini eğitim ve öğretim yapılan tüm kurumları, bu kurumlardaki dini nitelikli dersleri ve ders programlarını, din eğitimi ve öğretimi sahasındaki uygulama ve gelişmeleri vs. konu edinen çalışmalar.
Modern Eğitim Tarihi: Geleneksel eğitimden modern eğitime geçiş süreci, modern eğitim kurumları ve uygulamaları, modern eğitim teşkilatı vs. modernleşme paradigmasının eğitime yansımalarını konu alan tarihi çalışmalar.
Köy Enstitüsü Tarihi: Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş döneminde köye eğitmen ve öğretmen yetiştirme modeli olarak uygulamaya koyulan köy enstitüsü sitemini, bu sisteminin düşünsel temellerini, kuruluşunu ve gelişimini, dayandığı temel ilkeleri, köy enstitüsü programlarını, öğretmen ve öğrencilerini vs. gibi diğer tüm yönlerini incelemeye yönelik konular üzerine odaklanan çalışmalar.
Ortaöğretim Tarihi: Geçmişteki ortaöğretim kurumları ile ilgili öğretmen-öğrenci durumları, eğitim-öğretim programları, teşkilat yapısı, yasal düzenleme, politika ve uygulamaları inceleyen çalışmalar.
İlköğretim Tarihi: Toplumun önemli bir kısmını ilgilendiren bir biçimde insanların ilk ve temel eğitim gördüğü formal, yaygın ve örgün eğitimin tarihini; bu çerçevedeki ilköğretimin durumu, öğretmen-öğrenci durumları, ilköğretim kurumları, dersleri, ders programları, kitapları vs. konuları inceleyen çalışmalar.
Eğitim Sosyolojisi Tarihi: Eğitim tarihini ilgilendiren olay ve olguların toplumsal değişme, toplumsal norm ve değerler, toplumsal kurum, sosyal hareketlilik gibi sosyolojinin temel kavramlarıyla birlikte inceleyen çalışmalar.
Yükseköğretim Tarihi: Geçmiş birikim ve uygulamalardan yola çıkarak yükseköğretimin anlamı, amaç ve değerleri; yükseköğretimin kurumsal, sistematik ve küresel düzeylerde yönetimi ve organizasyonu; yükseköğretim ve bilim/araştırma politikaları; yükseköğretimin finansmanı ve karşılaştırmalı yükseköğretim çalışmaları vs. konuları inceleyen çalışmalar.
Eğitim Felsefesi Tarihi: Eğitim sistemlerinin temeline konan insan anlayışlarını değerlendirerek; birey, toplum, öğrenme gibi konulardaki felsefî ve eğitsel yaklaşımları bir araya getirmeye çalışan; geçmişteki eğitim düşünürlerini incelemek suretiyle onların eğitim felsefesi tarihine ışık tutan yönlerini konu alan çalışmalar.
Eğitim Teşkilatı Tarihi: Geçmişte faaliyet göstermiş olan eğitim kurumlarının açılış amaçları, kurumsal kimlikleri, yapısal işleyişi, gelir kaynakları ve giderleri, öğrenci kabul şartları, eğitimci kadrosu, disiplin konuları, sınav sistemi gibi teşkilata dair tüm hususları ayrıntılı ve bütünlük içinde incelenmeyi esas alan; eğitiminin teşkilatlanması sürecinde başta sosyal, siyasal, kültürel ve ekonomik olmak üzere eğitimin çeşitli boyutlarını hesaba katarak inceleyen çalışmalar.
Eğitim Yönetimi Tarihi: Eğitim yönetimi ve denetimi alanı eğitim yapılacak alan ve konuların belirlenmesi, eğitim programlarının geliştirilmesi, eğitim planının hazırlanması, çalışanların eğitim ihtiyaçlarının saptanması ve eğitim alacak olanların seçilmesi, eğitimlerin politika, plan ve programlar dâhilinde uygulanması, eğitim kurumlarının teftiş ve denetimi konularının tarihsel süreçteki durumlarını inceleyen çalışmalar.
Yabancı Eğitim Kurumları Tarihi: Bir ülkede, başka ülkelerce veya o ülkeden olmayan yabancı misyonlarca açılmış yabancı eğitim kurumları ve bunların çeşitli faaliyetlerini konu alan; Türkiye tarihinde özelinde düşünüldüğünde ise özellikle Osmanlı son döneminde batı menşeili yabancı devletler tarafından ülkenin dört bir yanında kurulmuş olan eğitim kurumları, bunların eğitimsel ve eğitim dışı fonksiyonlarını vs. inceleyen çalışmalar.
Eğitim Programları Tarihi: Geçmişteki eğitim kurumlarında uygulanan eğitim programları, programda yer alan dersler ve saatleri, programın temel ögeleri olarak ifade edilen hedef, konu (içerik), öğrenme öğretme süreci ve değerlendirme boyutlarını inceleyen; bir başka deyişle “geçmişte insanlar niçin, ne, nasıl ve ne kadar öğreniyordu?” sorusuna cevap arayan çalışmalar.
Mesleki Eğitim Tarihi: Bir bütün olarak eğitim olgusunun mesleki ve teknik eğitim kısmını ilgilendiren konuları; mesleki teknik eğitimin tarihsel süreçte geçirdiği çeşitli değişim ve dönüşümleri bu çerçevede açılan okulları, eğitim programlarını inceleyen çalışmalar.
Azınlık Eğitimi Tarihi: Farklı bir dinsel, etnik veya dilsel kimliğe sahip olan, bu kimliği muhafaza etmek isteyen, toplum içerisindeki diğer gruplardan sayıca daha küçük olan ve hakim konumda bulunmayan bir gruba (yani azınlığa) dair eğitimle ilgili politika ve uygulamaları inceleyen çalışmalar.
Değerler Eğitimi Tarihi : Eğitim tarihinde değerler eğitiminin yeri, eğitim programlarında ne şekilde yer aldığı, topluma ve yaşanılan döneme bağlı olarak değişen değerler, değerler öğretiminde kullanılan ders kitapları, fikirleriyle değerler eğitimi açısından tarihe mal olmuş şahsiyetler vs. konuları inceleyen çalışmalar.
Yurtdışı Eğitim Tarihi: Ülke sınırları dışındaki yerlere öğrenci, öğretmen, bürokrat vs. kimselerin eğitim, bilgi, görgü artırmak, araştırma ve inceleme yapmak için gönderilmesi olgusunu tarihsel bağlamda inceleyen çalışmalar.
Askeri Eğitim Tarihi: Çok boyutlu eğitim olgusunun alanından biri olarak askeri eğitimi tarihsel bir perspektifle ele alan; akademik ağırlıklı ve uygulamalı askerî eğitimin tarihî gelişimi, etkilendiği müesseseler, öğrenci ve personel durumu, askeri eğitim için açılan kurumlar, verilen dersler ve ders programları gibi konuları inceleyen çalışmalar.
Karma Eğitim Tarihi: Cinsiyet ayrımcılığını ortadan kaldırarak kadınların ve erkeklerin aynı çatı altında eğitim-öğretim görmelerini öngören bir eğitim yaklaşım ve modeli olan karma eğitimin tarihsel süreçte ortaya çıkışı, kadınların eğitim ve kültür seviyesinin yükselmesi, yeni çalışma alanlarına kavuşması ve bunun neticesinde sosyo-kültürel hayatta yer edinme süreçlerini inceleyen çalışmalar.
Karşılaştırmalı Eğitim Tarihi: Bilimsel çerçevede eğitim olgusunu etkileyen etmenlerin dünyanın farklı yerlerinde ve farklı eğitim sistemlerinde nasıl sonuçlar doğurduğunu tarihsel uygulama örneklerine bakarak inceleyen; eğitim düşüncesi, eğitim değerleri, eğitim müesseseleri, eğitim yapılanmaları ile birlikte öğretimle ilgili okul, araç-gereç, personel başta olmak üzere tüm eğitim-öğretim süreç ve uygulamalarını zaman ve mekan açısından farklı ya da birbirine benzer ve yakın olan toplumlar arasında karşılaştırarak inceleyen çalışmalar.
Eğitimde Özelleştirme Tarihi: Eğitimde özelleştirme, devletin eğitim alanındaki rolünün azaltılması ve özel sektörün bu alandaki etkinliğinin artırılması sürecidir. Bu süreç, genellikle devletin eğitim hizmetlerini finanse etme ve sağlama kapasitesinin sınırlı olması veya hükümetlerin minimal devlet anlayışına ideolojik bir bağlılık göstermesi gibi nedenlerle önerilir1. Eğitimde özelleştirme, özel okulların gelişimi, özel eğitim kurumlarına yönelik hükümet teşvikleri ve eğitim hizmetlerinin piyasa mekanizmaları aracılığıyla sunulması gibi çeşitli formları içerir. Bu süreç, eğitim hizmetlerinin kalitesi, erişilebilirliği ve eşitliği üzerinde önemli etkiler yaratmıştır. Devletin eğitim alanında daha az müdahale ve kontrol uygulamasıyla ilgili olan eğitimde özelleştirme olgusunun tarihsel sürecini; eğitim tarihinde özel okulların gelişim ve etkilerini, eğitimde özelleştirme politika ve uygulamalarını inceleyen çalışmalar.
Eğitim Ekonomisi Tarihi: Eğitim ekonomisi, eğitim ve öğretimle ilgili ekonomik meseleleri, özellikle devletin eğitime yaptığı harcamaları, yatırımları ve bu yatırımların ekonomik büyüme üzerindeki etkilerini inceleyen bir alandır. Eğitim ekonomisinin tarihi, eğitim harcamalarının GSYİH içindeki oranının zaman içindeki değişimini, eğitim yatırımlarının toplumsal ve ekonomik getirilerini kapsar. Eğitim, bireylerin işgücü piyasasında daha üretken olmalarını sağlayarak ülkenin ekonomik kalkınmasına katkıda bulunur ve bu nedenle eğitim harcamaları genellikle uzun vadeli bir yatırım olarak görülür. Ör: Tarihsel süreçte eğitim-öğretimle ilgili devletin bütçesi, harcamaları, yatırımları, gelir gider kalemleri; eğitimin, ülkenin ekonomik büyüme ve kalkınmasına olan çarpan etkisi gibi eğitimin ekonomik tarihini inceleyen çalışmalar.
Türkçe Öğretimi Tarihi: Türkçe öğretiminin tarihi, Türk dilinin eğitimdeki yerini ve öğretim metodolojilerinin nasıl geliştiğini inceleyen bir alandır. Osmanlı döneminde, Türkçe’nin resmi yazışmalarda kullanılması ve Divanü Lügati’t-Türk gibi eserlerin hazırlanması, dil öğretiminin önemini göstermektedir. Cumhuriyet döneminde ise, Harf Devrimi ve ardından gelen Türk Dil Kurumu’nun kurulması, Türkçe öğretiminde önemli dönüm noktalarıdır. Örneğin, Türkçe’nin eğitimdeki yerinin ve öğretim metodolojilerinin tarihsel gelişimini inceleyen çalışmalar. Osmanlı’dan Cumhuriyet dönemine Türkçe dilbilgisi öğretiminin evrimi.
Arşivcilik Eğitimi Tarihi: Arşivcilik eğitimi, belgelerin ve kayıtların sistematik bir şekilde saklanması, korunması ve yönetilmesi ile ilgili bilgi ve becerileri içerir. Arşivcilik bilimi, 1890’larda bilimsel bir teori olarak ortaya çıkmış ve profesyonel bir uygulama haline gelmiştir. Osmanlı’dan modern döneme geçişte, arşivcilik eğitimi, dijital teknolojilerin gelişimiyle birlikte büyük bir dönüşüm geçirmiştir. Örneğin, Arşiv yönetimi ve belge biliminin eğitimdeki tarihsel gelişimini ele alan çalışmalar
Fen Eğitimi Tarihi: Fen eğitimi tarihi, fen bilimlerinin öğretim yöntemlerinin ve müfredatının nasıl geliştiğini inceleyen bir alandır. Laboratuvar uygulamalarının eğitimdeki yeri, öğrencilere bilimsel düşünme ve araştırma becerileri kazandırmada önemli olmuştur. 20. yüzyılın başlarında, bilim eğitimi, öğrencilere doğa olaylarını anlama ve bilimsel yöntemleri kullanma becerileri kazandırmak için geliştirilmiştir. Örneğin, Fen bilimlerinin eğitimdeki öğretim yöntemlerinin ve müfredatının tarihsel gelişimini inceleyen çalışmalar, laboratuvar uygulamalarının eğitimdeki yeri ve önemi.
Sosyal Bilgiler Eğitimi Tarihi: Sosyal bilgiler eğitimi, bireylerin toplumda bilinçli ve sorumlu vatandaşlar olarak yetişmelerini sağlamak amacıyla tasarlanmış multidisipliner bir alandır. Bu alanın tarihi, 19. yüzyılın sonlarına doğru, özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nde, sosyal bilimlerin eğitimde bütünleştirilmesiyle başlamıştır. Vatandaşlık bilinci ve tarih bilgisinin öğrencilere aktarılma yöntemleri, demokratik değerlerin ve toplumsal sorumlulukların öğretilmesi için önemli olmuştur. Sosyal bilgiler eğitimi, öğrencilere tarih, coğrafya, ekonomi ve siyaset gibi alanlarda bilgi sağlamanın yanı sıra, eleştirel düşünme ve etkili iletişim becerileri kazandırmayı hedefler. Örneğin, Sosyal bilimlerin eğitimdeki yerinin ve öğretim metodolojilerinin tarihsel gelişimini inceleyen çalışmalar, Vatandaşlık bilinci ve tarih bilgisinin öğrencilere aktarılma yöntemleri.
Tıp Eğitimi Tarihi: Tıp eğitimi tarihi, antik Yunan’da Hippokrat ve Galen gibi hekimlerin öğrencilerine uygulamalı tıp bilgisi aktarmalarıyla başlar ve Orta Çağ Avrupa’sındaki tıp okullarının kurulmasıyla devam eder3. Modern tıp eğitimi, 19. yüzyılda, özellikle Flexner Raporu’nun yayımlanmasıyla büyük bir dönüşüm geçirmiştir. Bu rapor, tıp eğitiminin standardizasyonunu ve bilimsel temellere dayandırılmasını teşvik etmiştir. Anatomi ve cerrahi uygulamalar, tıp eğitimindeki pratik ve teorik öğretimin temel taşlarından olup, öğrencilere insan vücudunun yapısını ve hastalıkların tedavisini anlamada kritik öneme sahiptir. Örneğin, Tıp eğitiminin tarihsel gelişimi, öğretim yöntemleri ve tıp eğitimi veren kurumların evrimi, anatomi ve cerrahi uygulamaların tıp eğitimindeki yeri.
Coğrafya Eğitimi Tarihi: Coğrafya eğitimi, insanların çevreleri ve yerler hakkında bilgi edinmelerini sağlayan bir disiplindir. Coğrafya eğitiminin tarihi, 19. yüzyılda akademik bir disiplin olarak kurumlaşmaya başlamasıyla şekillenmiştir. Coğrafi keşifler, coğrafya eğitimine büyük etki yapmış ve dünyanın farklı bölgeleri hakkında bilgi sahibi olmanın önemini artırmıştır. Bu keşifler, coğrafya eğitiminin müfredatını genişletmiş ve öğrencilere dünya hakkında daha geniş bir perspektif kazandırmıştır. Örneğin, Coğrafya öğretiminin tarihsel gelişimi ve coğrafya eğitimi veren kurumların evrimi, coğrafi keşiflerin coğrafya eğitimine etkisi.
Özel Eğitim Tarihi: Özel eğitim, engelli bireylerin eğitim ihtiyaçlarını karşılamak için özelleştirilmiş pedagojik yaklaşımları içerir. Özel eğitim uygulamalarının tarihi, 18. ve 19. yüzyıllarda Itard ve Seguin gibi öncülerin çalışmalarına dayanır ve bu alanda bireyselleştirilmiş öğretim metotlarına odaklanmıştır. İşitme engelli öğrenciler için işaret dili eğitimi gibi uygulamalar, özel eğitimin engelli bireylerin eğitimine erişimini artırmada önemli bir rol oynamıştır. Örneğin, Engelli bireyler için özel eğitim uygulamalarının tarihsel gelişimi ve bu alandaki pedagojik yaklaşımlar, işitme engelli öğrenciler için işaret dili eğitiminin tarihi.
İşletme Eğitimi Tarihi: İşletme eğitimi, ticaretin ve yönetimin temel prensiplerini öğretmek için tasarlanmış bir disiplindir. Tarihsel olarak, işletme eğitimi, elden ele yapılan ticaretten ve ustalık eğitiminden, formalize edilmiş akademik programlara kadar uzanan bir yelpazede gelişmiştir. Endüstri Devrimi sonrasında, iş dünyasının karmaşıklığı arttıkça, bu alanda daha yapılandırılmış ve teorik temellere dayanan eğitim programlarına ihtiyaç duyulmuştur. 19. yüzyılın sonlarında, Wharton gibi ilk işletme okullarının kurulmasıyla, işletme eğitimi resmi bir akademik disiplin haline gelmiştir1. 20. yüzyılın ikinci yarısında ise pazarlama, insan kaynakları, finans ve operasyonlar gibi işletme eğitimi içindeki uzmanlık alanları çoğalmıştır. Örneğin, İşletme ve yönetim bilimlerinin eğitimdeki tarihsel gelişimi ve öğretim metodolojileri, endüstri devrimi sonrası işletme eğitiminin yükselişi.
Tarih Eğitimi Tarihi: Tarih eğitimi, geçmiş olayları ve süreçleri anlamak ve yorumlamak için gerekli araçları sağlar. Tarih öğretiminin tarihsel gelişimi, antik çağlardaki anlatısal yaklaşımlardan, modern dönemde eleştirel düşünce ve analiz becerilerini vurgulayan metodolojilere kadar geniş bir evrim göstermiştir. Kronolojik yaklaşımdan tematik yaklaşıma geçiş, öğrencilere tarihi olayları bağlam içinde anlama ve farklı perspektiflerden değerlendirme yeteneği kazandırmayı amaçlamıştır. Bu yaklaşım, tarih eğitimini sadece tarih bilgisi aktarmaktan ziyade, öğrencilerin tarihsel düşünme ve araştırma becerilerini geliştirmeye yönlendirmiştir. Örneğin, Tarih öğretiminin tarihsel gelişimi, öğretim yöntemleri ve tarih eğitimi veren kurumların evrimi, kronolojik yaklaşımdan tematik yaklaşıma geçiş.
İngilizce Eğitimi Tarihi: İngilizce eğitimi tarihi, İngilizce’nin küresel bir lingua franca olarak yükselişini ve yabancı dil olarak öğretim metodolojilerinin evrimini kapsar. İngilizce, özellikle 19. yüzyıldan itibaren İngiliz İmparatorluğu’nun genişlemesi ve daha sonra Amerika Birleşik Devletleri’nin uluslararası etkisinin artmasıyla dünya çapında öğretilmeye başlanmıştır. İletişimsel yaklaşım, 1970’lerde dil öğretiminde baskın hale gelmiş ve öğrencilerin gerçek yaşam durumlarında dil kullanımını teşvik eden bir metodoloji olarak kabul edilmiştir. Örneğin, İngilizce’nin yabancı dil olarak eğitimdeki tarihsel gelişimi ve öğretim metodolojileri, dil öğretiminde iletişimsel yaklaşımın ortaya çıkışı.
Matematik Eğitimi Tarihi: Matematik eğitimi tarihi, antik çağlardan modern döneme kadar matematik öğretiminin gelişimini inceler. Antik Yunan’da geometri ve sayı teorisi gibi konuların öğretimi, düşünce ve felsefenin temel taşlarından biri olarak görülürdü. Modern dönemde, soyut matematiğin eğitimdeki yeri, 20. yüzyılın başlarında matematiksel düşünce ve mantığın gelişimiyle daha da önem kazanmıştır. Örneğin, Matematik öğretiminin tarihsel gelişimi ve öğretim metodolojileri, soyut matematiğin eğitimdeki yeri ve önemi.
Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Tarihi: Rehberlik ve psikolojik danışmanlık, bireylerin eğitim, kariyer ve kişisel sorunlarına yardımcı olmak için geliştirilmiş bir hizmet alanıdır. Tarihsel olarak, rehberlik hizmetlerinin kökenleri, 20. yüzyılın başlarında, özellikle iş dünyasında doğru kariyer seçimlerine yönlendirme amacıyla başlamıştır. Okullarda rehberlik hizmetlerinin gelişimi, öğrencilerin akademik ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak, onlara kariyer planlaması yapmalarında yardımcı olmak ve kişisel zorluklarla başa çıkmalarına destek olmak için 1920’ler ve 1930’lar boyunca artmıştır. Örneğin, Rehberlik ve psikolojik danışmanlık hizmetlerinin eğitimdeki tarihsel gelişimi. okullarda rehberlik hizmetlerinin başlaması ve gelişimi.
Sanat ve Sanat Eğitimi Tarihi: Sanat ve sanat eğitimi, insanlık tarihi kadar eski bir geçmişe sahiptir ve toplumların kültürel ve estetik değerlerini yansıtır. Sanat eğitiminin tarihsel gelişimi, Rönesans döneminde, sanatın ve sanatçının toplumdaki rolünün yeniden tanımlanmasıyla önemli bir yükseliş göstermiştir. Bu dönemde, sanat eğitimi, bireylerin yaratıcılığını ve estetik anlayışını geliştirmek için önemli bir araç olarak görülmüş ve sanatçılar için akademiler kurulmuştur. Sanat eğitimi, zamanla farklı öğretim yöntemleri ve kurumlar aracılığıyla evrilmiş ve günümüzde çok disiplinli bir yaklaşımla ele alınmaktadır. Örneğin, Sanatın ve sanat eğitiminin tarihsel gelişimi, öğretim yöntemleri ve sanat eğitimi veren kurumların evrimi, Rönesans döneminde sanat eğitiminin yükselişi.
Eğitim Mimarisi Tarihi: Eğitim mimarisi tarihi, eğitim kurumlarının fiziksel çevresinin öğrenme üzerindeki etkilerini ve bu çevrelerin nasıl geliştiğini inceleyen bir alandır. Eğitim kurumlarının mimari tasarımı, öğrencilerin ve öğretmenlerin etkileşimini, öğrenme deneyimlerini ve genel eğitim ortamını şekillendirir. Örneğin, 1960’lar ve 1970’lerde popüler olan açık sınıf tasarımları, öğrenciler arasında işbirliğini ve öğretmenlerle daha yakın etkileşimi teşvik etmek amacıyla geliştirilmiştir. Ancak, bu tasarımların bazı olumsuz yönleri, öğrenciler arasında dikkat dağınıklığı ve gürültü gibi sorunlara yol açtığı için eleştirilmiştir.
Eğitimde Örgütlenmenin Tarihi: Eğitimde örgütlenme tarihi, eğitim kurumlarının nasıl yapılandırıldığını ve bu yapılandırmaların zaman içinde nasıl evrildiğini inceleyen bir alandır. Eğitim kurumlarının örgütlenme biçimleri, eğitim politikalarının uygulanmasını, öğretmenlerin ve diğer eğitim çalışanlarının mesleki gelişimini ve öğrencilerin öğrenme deneyimlerini etkiler. Örneğin, eğitim sendikalarının ve derneklerinin oluşumu, öğretmenlerin çalışma koşullarını iyileştirmek, eğitim politikalarına katılım sağlamak ve eğitim kalitesini artırmak için önemli bir adım olmuştur.
Farklı Coğrafyalardaki Eğitimin Tarihi: Dünyanın farklı bölgelerindeki eğitim sistemlerinin tarihsel gelişimi ve bu sistemlerin kültürel etkileşimleri. Örneğin, kolonyal dönemde Afrika’da eğitim.
Kitap Kültürü: Kitapların eğitimdeki tarihsel rolü, kitap üretimi ve dağıtımının eğitim üzerindeki etkileri. Örneğin, matbaanın icadının eğitimde kitap kullanımına etkisi.
Beden ve Spor Eğitimi Tarihi: Beden eğitimi ve spor, antik çağlardan bu yana insanların fiziksel ve zihinsel gelişiminde önemli bir yere sahiptir. Antik Yunan’da, spor eğitimi hem fiziksel hem de zihinsel disiplinlerin birleşimi olarak görülürdü ve Olimpiyat Oyunları gibi etkinliklerle desteklenirdi. Modern dönemde, beden eğitimi, bireylerin fiziksel uygunluğunu artırmak, takım çalışmasını teşvik etmek ve sağlıklı yaşam alışkanlıkları kazandırmak için okullarda zorunlu bir ders haline gelmiştir. Örneğin, Beden eğitimi ve sporun eğitimdeki tarihsel gelişimi ve öğretim metodolojileri, Olimpiyat Oyunları’nın spor eğitimine etkisi.
Eğitimde Batılılaşmanın Tarihi: Batılılaşma süreci, özellikle Tanzimat dönemi Osmanlı İmparatorluğu’nda, eğitim sistemlerinin modernleştirilmesi ve Avrupa’nın bilim, teknoloji ve sanat alanlarındaki gelişmelerinin benimsenmesiyle karakterize edilir. Bu süreç, geleneksel eğitim anlayışlarının yerini alarak, yeni eğitim kurumlarının kurulmasına ve müfredatların yeniden şekillendirilmesine yol açmıştır. Örneğin, Batılı eğitim anlayışlarının ve metodolojilerinin diğer kültürlerdeki eğitim sistemlerine etkisi, Tanzimat dönemi Osmanlı eğitim reformları.
Halk Eğitimi Tarihi: Halk eğitimi, yetişkinlerin ve genel nüfusun eğitimine erişimini artırmayı hedefleyen bir alan olarak gelişmiştir. Aydınlanma döneminde, halk eğitimi, bireylerin bilgi edinmesini ve toplumsal katılımını artırmak amacıyla önem kazanmıştır. Günümüzde, halk eğitimi, yetişkinlerin kişisel ve mesleki gelişimlerine destek olmak için çeşitli programlar ve kurslar aracılığıyla sürdürülmektedir. Örneğin, yetişkin eğitimi ve halk eğitiminin tarihsel gelişimi, öğretim yöntemleri ve halk eğitimi veren kurumların evrimi, aydınlanma döneminde halk eğitiminin yükselişi.
Kadın Eğitimi Tarihi: Kadın eğitimi tarihi, kadınların eğitimdeki rolünün ve bu alanda yapılan mücadelelerin tarihsel gelişimini inceler. Kadınların eğitimdeki yerinin genişlemesi, toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadın hakları hareketleriyle yakından ilişkilidir. Örneğin, 19. yüzyılda kadınların yükseköğretime erişim kazanmaları, kadınların üniversite derecelerini alma mücadeleleri ve bu süreçte karşılaştıkları engeller, kadın eğitimi tarihinin önemli dönüm noktalarındandır. Örneğin, kadınların üniversite eğitimine erişiminin tarihi.
Çocukluk Tarihi: Çocukluk tarihi, çocukların toplumdaki konumunun ve çocukluk kavramının nasıl şekillendiğini ve değiştiğini inceleyen bir alandır. Philippe Ariès’in “Centuries of Childhood” adlı eseri, modern toplumda “çocukluk” kavramının nasıl oluştuğunu tartışarak bu alanda dönüm noktası olmuştur. Çocuk hakları ve çocuk işçiliğine karşı verilen mücadeleler, çocukluk tarihindeki önemli temalar arasında yer alır. Örneğin, çocuk hakları ve çocuk işçiliğine karşı mücadelelerin tarihi.
Vatandaşlık Eğitimi Tarihi: Vatandaşlık eğitimi tarihi, bireylerin toplumda sorumlu ve etkin vatandaşlar olarak yetiştirilmesi amacıyla eğitimde uygulanan yöntemlerin ve politikaların tarihsel gelişimini inceler. Demokratik değerlerin ve vatandaşlık bilincinin eğitim yoluyla nasıl teşvik edildiği, bu alandaki pedagojik yaklaşımlar ve eğitim reformları, vatandaşlık eğitimi tarihinin ana konularındandır. Örneğin, demokrasi eğitiminin tarihi, bireylerin demokratik süreçlere katılımını artırmak ve toplumsal değişime katkıda bulunmalarını sağlamak için yapılan eğitim çalışmalarını kapsar. Örneğin, Vatandaşlık bilincinin ve demokratik değerlerin eğitimdeki tarihsel gelişimi, demokrasi eğitiminin tarihi.
Sıbyan Mektepleri: Osmanlı İmparatorluğu döneminde, çocukların temel eğitimini sağlamak amacıyla kurulan ilk eğitim kurumlarıdır. Sıbyan mektepleri, genellikle cami ve mescitlerin yanında yer alır ve genellikle mahalle mektebi olarak da bilinir. Bu okullarda okuma, yazma, temel matematik ve dini bilgiler öğretilirdi. Eğitim genellikle klasik metotlarla, ezber ve tekrar üzerine kuruluydu. Sıbyan mekteplerinin tarihi, Osmanlı eğitim sisteminin temellerini ve toplumdaki eğitim anlayışının gelişimini anlamak açısından önemlidir. Örneğin, Osmanlı dönemindeki sıbyan mekteplerinin eğitimdeki rolü ve bu kurumların tarihsel gelişimi, sıbyan mekteplerinde okutulan dersler ve eğitim metodolojileri.
Ziraat Eğitimi Tarihi: Ziraat eğitimi, tarım teknikleri, bitki bilimi, hayvan yetiştiriciliği ve toprak bilimi gibi konuları kapsayan eğitim dalıdır. Tarihsel olarak, ziraat eğitimi, toplumların tarımsal üretim kapasitesini artırmak ve sürdürülebilir tarım uygulamalarını teşvik etmek için geliştirilmiştir. Ziraat eğitiminin tarihi, tarım okullarının kuruluşunu, tarımsal araştırma ve eğitimdeki yenilikleri, ve bu alandaki pedagojik yaklaşımların evrimini içerir. Özellikle sanayi devrimi sonrası, tarım eğitiminin modernleşmesi ve bilimsel temellere dayandırılması önem kazanmıştır. Örneğin, Tarım ve ziraat eğitiminin tarihsel gelişimi ve bu alandaki öğretim metodolojileri. tarım okullarının kuruluşu ve gelişimi.
Okul Öncesi Eğitim Tarihi: Okul öncesi eğitim, çocukların resmi eğitime başlamadan önceki dönemde aldıkları eğitimi ifade eder. Bu alanın tarihi, Froebel’in anaokulu kavramını geliştirmesiyle başlar ve Montessori, Reggio Emilia gibi pedagojik yaklaşımların gelişimiyle devam eder. Okul öncesi eğitim tarihi, çocuk gelişimi teorilerinin eğitim pratiklerine uygulanmasını, erken çocukluk eğitiminde oyunun ve sosyal etkileşimin rolünü ve bu alandaki eğitim programlarının evrimini inceler.
Kimya Eğitimi Tarihi: Kimya eğitimi tarihi, kimyanın bilimsel disiplin olarak okullarda ve üniversitelerde öğretilmeye başlandığı dönemden günümüze kadar olan süreci kapsar. Bu tarih, laboratuvar tekniklerinin, güvenlik standartlarının ve kimyasal maddelerin öğretimindeki metodolojik gelişmeleri içerir. Ayrıca, periyodik tablonun eğitimdeki yerleşimi, organik ve anorganik kimya ayrımının öğretimdeki yansımaları ve moleküler biyolojinin kimya eğitimine entegrasyonu gibi konuları da içerir.
Emperyal Eğitim Politikaları Tarihi: Emperyal eğitim politikaları tarihi, imparatorluklar ve sömürgeci güçler tarafından uygulanan eğitim politikalarını ve bu politikaların sömürge toplumları üzerindeki etkilerini inceleyen bir alandır. Bu tarih, sömürge döneminde yerel halka yönelik eğitim uygulamalarını, sömürgeci güçlerin eğitim üzerinden asimilasyon ve kontrol politikalarını ve bağımsızlık sonrası dönemde bu politikaların değişimini ele alır. Örneğin, Britanya İmparatorluğu’nun Hindistan’da uyguladığı eğitim politikaları ve Fransız sömürge yönetiminin Afrika’daki eğitim sistemleri üzerindeki etkileri bu alana örnek teşkil eder.
Kavramsallaştırılan bu konu alanı listesi, eğitim tarihi araştırmalarının geniş yelpazesini ve bu alanda yapılabilecek potansiyel çalışmaların çeşitliliğini göstermektedir. Her başlık, eğitim tarihinin farklı bir yönünü temsil eder ve bu yönlerin derinlemesine incelenmesi, eğitim tarihinin daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunabilir. Kuşkusuz bu başlıklarda daha da artırılabilir. (Kaynak: Cücük, E. Türkiye’de eğitim tarihi alanında 2018-2023 yılları arasında hazırlanmış doktora tezleri üzerine bir inceleme. IX. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu. 6-8 Eylül 2023, Sakarya, Türkiye; CÜCÜK, E. & DOĞAN, A. (2018). Türkiye’de “Eğitim Tarihi” Alanında Hazırlanmış Doktora Tezlerinin İncelenmesi. Tarihin Peşinde – Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(20), 139-176).
EĞİTİM TARİHÇİLİĞİNDE ARAŞTIRMA KONULARI VE OLGULARI İÇİN BAŞKA BİR TASNİF
Zaman Dilimi Analizi: Eğitim tarihi araştırmalarında, belirli bir zaman dilimi içerisindeki eğitim olayları, sorunları veya kurumlarının durumları incelenebilir. Örneğin, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadar olan dönemde kız eğitimindeki gelişmeler veya Türkiye’de karma eğitim anlayışının evrimi bu tür bir analizin konuları arasında yer alabilir.
Coğrafi Bölge Çalışmaları: Eğitim tarihinde, belirli bir coğrafi bölgedeki eğitim kurumlarının veya uygulamalarının gelişimini ve etkilerini incelemek mümkündür. Orta Asya medreselerinin Ortadoğu medreseleriyle karşılaştırmalı analizi veya Köy Enstitüleri’nin farklı coğrafi bölgelerdeki uygulamalarının sebepleri ve sonuçları bu kategoride değerlendirilebilir.
Eğitim Düzeyi İncelemeleri: Farklı eğitim düzeylerindeki tarihsel gelişimler, eğitim tarihçilerinin ilgi alanına girmektedir. Türkiye’de ilk okuma yazma eğitiminin zaman içindeki değişimi veya yükseköğretimdeki okullaşma sürecinin son yarım yüzyıldaki evrimi bu tür incelemelere örnek teşkil edebilir.
Kurumsal Tarihçilik: Eğitim tarihçiliği, belirli bir eğitim kurumunun tarihini, kuruluşundan günümüze kadar olan gelişimini kapsamlı bir şekilde ele alabilir. Askeri rüştiyelerin kuruluşu ve 19. yüzyılın sonuna kadar olan evrimi veya mesleki ve teknik okulların tarihsel gelişimi bu alanda yapılabilecek çalışmalardandır.
Biyografik Çalışmalar: Eğitimcilerin hayat hikâyeleri ve katkıları, eğitim tarihçiliğinin önemli bir parçasını oluşturur. Türkiye’de eğitimcilerin biyografileri ve bibliyografyaları henüz yeterince gelişmemiş olsa da, ‘Cumhuriyet Dönemi Türk Eğitimcileri’ veya ‘İstanbul’un Yüz Eğitimcisi’ gibi eserler bu alandaki çalışmalara örnek olarak gösterilebilir.
Yeniliklerin İncelenmesi: Eğitim tarihçiliği, eğitim metodolojilerinin ve uygulamalarının ortaya çıkışını ve gelişimini de inceler. 19. yüzyıl sonlarında Türk eğitim sistemine Cedidizm’in getirdiği yenilikler veya Cumhuriyet dönemindeki eğitim felsefeleri bu başlık altında araştırılabilecek konulardır.
Eğitim Felsefesi: Her eğitim sistemi ve programı, belirli bir eğitim felsefesi üzerine kuruludur. Türk eğitim sistemine Fransız eğitim sisteminin veya John Dewey ve Emile Durkheim gibi düşünürlerin etkileri, eğitim felsefesinin incelenmesi açısından önemli konulardır.
Metodolojik Araştırmalar: Eğitim metodolojisinin tarihsel gelişimi ve dönüşümü, eğitim tarihçiliğinin ilgi alanlarındandır. Türk eğitim sisteminde kullanılan öğretim metotlarının evrimi veya Batılı pedagogların metodolojilerinin uygulanması bu alandaki çalışmalara örnek olarak sunulabilir.
Program Tarihi: Eğitim programlarının tarihsel gelişimi, eğitim bilimine katkı sağlayan önemli bir araştırma alanıdır. Tanzimat dönemi eğitim programlarından, II. Meşrutiyet dönemi beden eğitimi ders programlarına kadar, her dönemin ihtiyaç ve şartlarına göre şekillenen eğitim programlarının incelenmesi bu kategoride yer alır.
Personel Yapısı ve Fonksiyonları: Eğitim sistemleri içerisinde farklı roller ve statülerdeki bireylerin fonksiyonları, gelişimleri ve eğitime etkileri önemli bir araştırma alanıdır. Müdürlerden öğretmenlere, okul hizmetlilerinden günümüz servis şoförlerine kadar eğitim personelinin çeşitliliği, eğitim araştırmalarında derinlemesine incelenebilir.
Çocukların Eğitimi: Eğitim ortamlarında çocukların davranışları ve durumları, tarihsel ve psiko-pedagojik açıdan incelenmeye müsaittir. Öğrencilerin disiplin, ceza ve ödül sistemlerine karşı tutumları, öğrenci olayları ve başarı/başarısızlık durumları, eğitim tarihinin zengin konularındandır.
Eğitim Hukuku: Eğitimin meşruiyeti ve hukuki olarak gelişimi, Türkiye’de yeterince ilgi görmeyen ancak kritik öneme sahip bir alandır. Eğitim hakkının tarihsel gelişimi ve sosyo-ekonomik faktörlere göre değişimi, eğitim tarihçiliğinde ele alınması gereken temel meselelerdendir.
Eğitim Materyalleri: Eğitim araç ve gereçlerinin tarihsel gelişimi, eğitim kalitesinin artırılmasında kilit bir rol oynamaktadır. Sümerlerden günümüze uzanan teknolojik evrim, eğitim araçlarının zaman ve mekâna göre değişimini anlamak için önemli bir araştırma konusudur.
Okul Dışı Eğitim Kurumları: Eğitimi etkileyen okul dışı faktörler, eğitim tarihi ve sosyolojisinin anlaşılmasında değerli bir alanı temsil eder. Aile, arkadaş çevresi, medya ve internet gibi unsurların tarihsel değişimi, eğitim üzerindeki etkileri açısından incelenmelidir.
Eğitim Organizasyonları: Eğitim dernekleri ve sendikaların yapısı ve işlevleri, eğitimcilerin sosyal rol ve statülerini koruma ve geliştirme çabalarının bir parçası olarak XIX. yüzyıldan bu yana önem kazanmıştır. Bu organizasyonların ulusal ve uluslararası düzeydeki teşkilatlanma biçimleri ve etkinlikleri, gelecek planlamaları için değerli bilgiler sunar.
Eğitim Finansmanı: Devletlerin eğitime ayırdıkları bütçeler ve diğer finans kaynakları, eğitim tarihinin mali yönünü oluşturur. Eğitimin finansmanı, tarihsel ekonomik veriler ve vergi kayıtları üzerinden incelendiğinde, eğitim politikalarının anlaşılması için zengin bir kaynak sağlar.
Eğitim Mimarisi: Eğitim yapılarının pedagojik ilkelerle uyumlu gelişimi ve değişimi, eğitim kurumlarının başarısı ve etkililiği açısından önemlidir. Eğitim binalarının tasarımı, öğrencilerin bağlılık ve vefa duygularını etkileyen önemli bir faktördür. Türkiye’nin zengin eğitim mimarisi geleneği, yeterli akademik çalışma ve farkındalık eksikliği nedeniyle tam olarak değerlendirilememiştir.
Yönetim: Eğitim yöneticilerinin nitelikleri, eğitim sisteminin yenilikçi kararlar almasında ve ilerlemesinde kritik bir rol oynar. Yöneticilerin liderlik becerileri, stratejik karar alma süreçleri, ve eğitim politikalarının uygulanmasındaki etkinlikleri, eğitim tarihinin anlaşılmasında önemli bir yere sahiptir. Ayrıca, yöneticilerin profesyonel gelişim yolları, etik standartları ve toplumla ilişkileri de bu alandaki araştırmalar için zengin bir içerik sunar.
Literatür: Eğitim tarihinin literatürü, disiplinin temel taşlarını oluşturur. Eğitim tarihçileri, literatür taraması yaparak, alandaki önemli çalışmaları belirler ve gelecek araştırmalara yön verir. Bu süreçte, eleştirel düşünme ve analitik değerlendirme becerileri ön plana çıkar. Literatür taraması, aynı zamanda, eğitim tarihinin farklı dönemlerindeki akademik trendleri ve paradigmaları da gözler önüne serer.
Etkiler: Eğitim üzerindeki etkiler, çoğu zaman çok katmanlı ve karmaşıktır. Eğitim tarihinde, bireylerin, kurumların ve felsefelerin eğitim üzerindeki etkilerini incelemek, eğitim pratiğinin ve teorisinin nasıl şekillendiğini anlamak için hayati bir öneme sahiptir. Bu etkiler, eğitim metodolojilerinin, pedagojik yaklaşımların ve eğitim teknolojilerinin evrimini de kapsar.
Saygınlık: Eğitim tarihinin öncüleri, disiplinin gelişimine katkıda bulunan teorisyenler, uygulayıcılar ve reformcular, eğitim tarihinin saygınlığını ve zenginliğini ortaya koyar. Bu kişiliklerin yaşam öyküleri, fikirleri ve katkıları, eğitim tarihinin anlaşılmasında ve yeni nesillerin kimlik kazanmasında önemli bir rol oynar.
Karşılaştırma: Eğitim konularının karşılaştırmalı analizi, farklı eğitim sistemleri, politikaları ve uygulamaları arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları ortaya çıkarır. Bu tür analizler, ulusal eğitim tarihini uluslararası bağlamda konumlandırmak ve küresel eğitim trendleriyle ilişkilendirmek için gereklidir.
Ders Kitapları: Ders kitapları, eğitim tarihinin canlı belgeleridir. Bu kitaplar, devletlerin eğitim üzerinden nasıl bir vatandaş tipi inşa etmeye çalıştığını, ideolojik yaklaşımlarını ve zamanın pedagojik anlayışını yansıtır. Ders kitaplarının içeriği, dil ve üslubu, resim ve görselleri, eğitim tarihinin sosyo-kültürel ve politik boyutlarını aydınlatır.
Süreli Yayınlar: Gazete ve dergiler, eğitim tarihinin sosyal ve kültürel bağlamını anlamada kilit kaynaklardır. Bu yayınlar, eğitimle ilgili güncel tartışmaları, kamuoyunun tepkilerini ve eğitim politikalarının toplum üzerindeki etkilerini gösterir.
Meslekî Yayınlar: Meslekî yayınlar, eğitim alanındaki profesyonel gelişmeleri ve akademik tartışmaları takip etmek için önemlidir. Bu yayınlar, eğitim tarihinin teknik ve uzmanlık gerektiren yönlerini aydınlatır.
Sendikalar: Eğitim sendikaları, öğretmenlerin ve diğer eğitim çalışanlarının haklarını ve çıkarlarını koruma konusunda önemli bir rol oynar. Sendikaların tarihsel gelişimi, eğitim politikaları ve iş gücü ilişkileri üzerindeki etkilerini incelemek, eğitim tarihinin sosyal ve politik boyutlarını anlamak için gereklidir.
İnternet: İnternet ve elektronik yayınlar, eğitim tarihinin dijital boyutunu temsil eder. Bu platformlarda üretilen içerikler, eğitim tarihinin çağdaş ve geleceğe yönelik yönlerini ortaya çıkarır.
İstatistik: İstatistiksel analizler, eğitim tarihinin nicel boyutunu anlamak için vazgeçilmezdir. Eğitim kurumları, öğrenci başarıları, demografik değişimler ve eğitim politikalarının etkileri gibi konular, istatistiksel yöntemlerle incelendiğinde, eğitim tarihinin daha geniş bir perspektiften anlaşılmasını sağlar.
(Yukarıdaki bilgiler şu çalışmalardan derlenip düzenlenerek alınmıştır: Gündüz, Mustafa. “Metodoloji, Kavram Ve Konu Kıskacında (Türk) Eğitim Tarihçiliği”. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 4, sy. 7 (Temmuz 2018): 118-30. https://doi.org/10.21021/osmed.410667; William W. Brickman, Guide to Research in Educational History, New York Universtiy Press, New York, 1949, s.5-6. https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.157085)